Mantelzorgen doe je doorgaans uit liefde. Zeker als een vriend of familielid opeens verzorging nodig heeft. Dan spring je in en dan zorg je voor je naaste. Maar wat als de zorg langer duurt? Dan kunnen er spanningen in een familie ontstaan, vertellen mantelzorgers ons.
Dat gaat soms zo. De één vindt dat de ander te weinig doet. De ander vindt dat de één overdrijft. Een mantelzorger vertelde ons dat zij daarom ruzie kreeg met haar broers en geen contact meer met hen heeft. Zelfs niet nadat hun nichtje waar zij voor zorgden, toch in een instelling is gaan wonen. Dat leek beter voor iedereen.
Jammer natuurlijk, dat het zo ver kan komen. Juist bij mantelzorg, dat bedoeld is om een ander te helpen. En dat roept vragen op. Hoe kan zo’n situatie ontstaan? En vooral ook: hoe zou u dat kunnen voorkomen? Gelukkig kan de psychologie helpen, met antwoorden op die vragen. En met praktische adviezen, als de mantelzorg wat langer gaat duren.
Lees hierna verder:
In elke groep mensen ontstaat een ‘groepsproces’. De één praat wat meer dan de ander. De ander regelt wat meer dan de één. De één is goede maatjes met die, de ander weer met een ander. De één is wat ‘bazig’, de ander wat meer ‘onderdanig’. Zo ontstaan rollen en patronen. In een ‘normale’ situatie denkt u dan misschien: leven en laten leven. Je hoeft elkaar ook niet zo vaak te zien en te spreken. Als alles verder goed verloopt, is er weinig aan de hand. Dan is het groepsproces vaak niet eens zo duidelijk en zichtbaar.
Bij mantelzorgen kan de situatie veranderen. Stel dat de persoon die de zorg ontvangt, een ouder is. Deze ouder had misschien een belangrijke rol in de familie. Maar deze rol is anders geworden. De ouder heeft een afhankelijke rol gekregen. Een dochter of zoon die een minder zichtbare rol had, krijgt in de mantelzorg een hoofdrol. Deze dochter of zoon kan bijvoorbeeld opeens bepalen wat er gebeurt. Dat verandert een situatie. Mensen die ‘belangrijk’ waren in de familie gaan wat meer naar de achtergrond, anderen komen meer naar de voorgrond. Alleen dát kan al spanningen geven.
Wat ook kan gebeuren, is dat mensen anders over situaties denken. Ieder heeft in zijn hoofd ‘schema’s’ en ‘scripts’, zoals de psychologie dat noemt. Een schema is wat u weet over iets en wat u belangrijk vindt. Bijvoorbeeld hoe de relatie hoort te zijn tussen een ouder en een kind en wat je wel of niet doet voor elkaar. Een script is een soort filmpje in ons hoofd. Een verjaardag verloopt bijvoorbeeld zus. En uit eten in een restaurant verloopt zo. De schema’s en scripts kunnen flink van elkaar verschillen. Zo kan het ene familielid vinden dat de familie een grote rol heeft in de zorg, terwijl de ander vindt dat al de zorg werk is voor zorgverleners.
Partners kunnen het nog ingewikkelder maken. Misschien hebben zij andere ideeën over wat ‘normaal’ is en wat niet. Ook heeft iedereen eigen belangen. Een zoon of dochter wil misschien graag voor een ouder zorgen, maar de partner van die zoon of dochter wil niet dat dit te veel tijd kost. En dat er ‘voldoende’ tijd beschikbaar blijft voor het gezin of voor uitgaan. Waarbij je verschillend kunt denken over wat ‘voldoende’ is. Ook kan jaloezie ontstaan. De mantelzorger kan daardoor tussen bijvoorbeeld een ouder en een partner komen te staan. Wat extra belasting en stress geeft.
Weten wat er rond mantelzorg kan spelen, kan al fijn zijn. Maar daarmee is natuurlijk nog niks opgelost. De psychologie geeft ideeën die de zorg aan naasten makkelijker kan maken. Met deze 6 punten kunt u spanningen in de familie mogelijk verminderen en er misschien beter mee omgaan.
Wees uzelf bewust dat het geven van mantelzorg binnen een familie rollen kan veranderen. En dat dit een beetje spanning kan geven. Zie dat als een ‘normaal’ proces. Dat maakt het misschien minder erg. En dat kan stress verminderen.
Ga niet zomaar mee in rollen en probeer ze juist te veranderen. Ja, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar het kan! In de psychologie wordt gesproken over de ‘dramadriehoek’ en de ‘groeidriehoek’. Het gaat erom uit het dramadriehoek te komen en in plaats daarvan samen te gaan groeien in de groeidriehoek.
Hoe dan? Nou, de rollen in een dramadriehoek zijn de aanklager, het slachtoffer en de redder. In een groep kunnen mensen die rollen aannemen. Als je bijvoorbeeld iemand ergens van beschuldigt, ben je op dat moment de aanklager. En ben jij weer eens de dupe ergens van? Dan voel je je slachtoffer. Wil je alles zelf oplossen? Dan ben je de redder. Bij de rollen is drama verzekerd! En dat drama houdt meestal niet zomaar op.
Gelukkig kunt u uit de dramadriehoek stappen en in de groeidriehoek terechtkomen. De aanklager verandert dan in de assertieve, die goed kan vertellen hoe het zit en wat er beter kan. Het slachtoffer wordt de kwetsbare, die zelf dingen kan maar soms hulp nodig heeft en dan daarom vraagt. En de redder wordt een helper. Het verschil tussen de redder en de helper is, dat de redder het probleem helemaal overneemt. Terwijl de helper wel helpt, maar niet meer dan nodig is. De helper voorkomt zo dat iemand zich hulpeloos gaat voelen en denkt niets meer zelf te kunnen. De zogenaamde ‘aangeleerde hulpeloosheid’.
Als u weet hoe de driehoeken werken, kunt u ze gaan toepassen. Kies voor de groeidriehoek! En wie weet kunt u zo een drama veranderen in een situatie waarin de familie samen groeit.
Maar mantelzorg wordt nooit alleen maar rozengeur en maneschijn. Erken daarom dat zorgen zwaar kan zijn. Dat scheelt al veel weerstand, En dat stelt u ook in staat de rol van de kwetsbare persoon in te nemen, waarbij u zelf soms ook om hulp vraagt. Anders gezegd: voorkom dat u zelf de redder wordt. Wees de helper!
Mantelzorgen en ook nog eens driehoeken in de gaten houden; dat vraagt misschien wel veel van u. Daarom is het belangrijk regelmatig wat anders te doen. Proberen te begrijpen wat er gebeurt. En als dat nodig is dingen te veranderen. Wat hierbij kan helpen, is dat u er met iemand over kunt praten. Liefst een persoon die wat verder van de situatie af staat en geen rol heeft in het driehoek.
Hoe doe je dat? De psychologie geeft hiervoor simpele en doeltreffende tips. Wat werkt: doe dat vaker. Wat niet werkt: doe dat niet meer.
Ook deze stappen kunnen u misschien helpen:
En loopt het familiedrama toch uit de hand – dat kan in de beste families gebeuren – laat het dan niet verder oplopen en vraag professionele hulp. Niet in de vorm van een uitgebreide ‘analyse’ of aan de slag met ‘familieopstellingen’. Dat kan op zichzelf zinvol zijn, maar kies allereerst voor bemiddeling, om concrete oplossingen te vinden.
Mantelzorgen kan dus zorgen voor veranderingen in de familie. Dat is heel normaal, maar kan wel wat spanningen geven. Hopelijk helpen de 6 punten u, ook als het in de familie een beetje een eh… drama is. Want dit maakt het voor u als mantelzorger makkelijker om zorg te geven.
U las een ‘long read’ over mantelzorg. De informatie hierin komt uit ons eigen onderzoek en uit de psychologie, onder ander de psychologische gespreksvoering en de positieve psychologie. Wij beschikken over deze psychologische kennis omdat een VGZ-collega, Jacob van Lier, de opleiding toegepaste psychologie doet. Wij delen deze informatie graag met u.